Reeks “Oratio super munera - Gebed over de gaven” 12e zondag per annum / door het jaar

Christus ontvangt brood en wijn voor de H. Eucharistie

Om U onze liefde aan te bieden als een gave die U aangenaam is.

I n l e i d i n g

Het sleutelwoord ‘sacrificium’ in het Gebed over de gaven van deze zondag belicht het verzoenende karakter van het ene en volmaakte Offer van Christus, geactualiseerd in het Misoffer hier en nu. Het Eucharistisch offer is immers eveneens een offer van verzoening, vrede bewerkend tussen God en degenen die het offer opdragen. Teneinde deze vrede zo volmaakt mogelijk te doen zijn, zuivert het ook degenen die offeren, van zonde en oriënteert hun geest en hart opnieuw op God.

De Vader wil door dit Offer verzoend (placatio) en verheerlijkt (laus) worden. Daarom vraagt de oratie allereerst dat het offer wordt aanvaard.

Aan deze eerste bede wordt een tweede toegevoegd: gereinigd door de werkzaamheid van dit heilige Offer, willen ook de gelovigen zelf God hun liefde aanbieden. En daar zijn genade dat slechts kan geven vraagt de oratie hierom. Het Offer van Christus is eens en voor altijd aanvaard: Hij is derhalve voor altijd gezeten aan de rechterhand van God, na slechts één enkel Offer voor de zonden te hebben gebracht en zo heeft Hij in hen die Hij heiligt een blijvende volkomenheid bewerkt (vgl. Hebr 10, 12.14). De bede om aanvaarding belicht derhalve het aspect dat het Eucharistische Offer, in Christus, door Hem en met Hem, ook als een van ons afkomstig Offer door de Vader wordt aangenomen. Dat gaat echter niet zonder dat gelijktijdig het offer van onze liefde wordt aanvaard, een liefde die door de kracht van het liturgisch offer gereinigd is en de bezieling vormt God door een welgevallige levenswandel waardig te dienen.

T e k s t

Missale Romanum – 1970

Suscipe, Domine, sacrificium placationis et laudis,
et præsta, ut, huius operatione mundati,
beneplacitum tibi nostræ mentis offeramus affectum.

Altaarmissaal Nederlandse Kerkprovincie – 1979

Heer, aanvaard dit offer van verzoening en aanbidding,

en zuiver ons door deze viering,

om U onze liefde aan te bieden als een gave die U aangenaam is.

Werkvertaling

Aanvaard, Heer, dit offer van verzoening en lof,

en geef, dat wij, gezuiverd door de werking van dit offer,

U een zielsgesteltenis aanbieden die U welgevallig is.

L i t u r g i s c h e   a n t e c e d e n t e n

Het Gebed over de gaven van vandaag is de Secreta van het misformulier van zaterdag na Aswoensdag in het Romeins Missaal, zowel in de editie van 1962 als van 1970. Elementen van deze oratie zijn te vinden in het Sacramentarium Leonianum (Verona, Kapittelbibl. LXXXV; 2^e helft 6^e eeuw) en in het Sacramentarium Gelasianum Vetus (Vat. reg. lat. 316, eerste helft 8^e eeuw), namelijk in het laatste in het misformulier van zondag Quinquagesima en voor de Quatertemperdagen in december.

(Zie: E. Moeller, J.M. Clément en B. Coppieters ’t Wallant, Corpus Orationum, IX, S-V, Brepols, Turnhout 1996, nr. 5785 abc, p. 125-127.

S t r u c t u u r a n a l y s e  e n  s t i j l f i g u r e n

1. Suscipe, Domine, sacrificium placationis et laudis,
2a. et præsta, 2b. ut, 3. huius operatione mundati,
beneplacitum tibi nostræ mentis offeramus affectum.

Het Gebed over de gaven bestaat uit een enkele zin, verdeeld over twee halfzinnen verbonden door de coniunctie et. In beide halfzinnen staat het prædicaat in de imperativusvorm waarmee de Heer, Domine, wordt aangesproken. De tweede halfzin bevat een finale/consecutieve bijzin ingeleid door het voegwoord ut met het prædicaat offeramus in de coniunctivusvorm vanwege het wens-, gebedskarakter. Deze bijzin wordt onderbroken door de tussenzin huius operatione mundati, waarbij voor het prædicaat mundati het subject ontleend wordt aan het in het prædicaat offeramus opgesloten subject (wij).

Kern van de oratie is dat het offer zelf de God welgevallige zielsgesteltenis bewerkt waarmee het offer wordt/zou moeten worden aangeboden.

Ad 1

Suscipe, aanvaard, neem aan, - prædicaat van de hoofdzin in de imperativusvorm dat zich richt tot God de Vader, Domine, anaklese in de vocativusvorm. Suscipe > suscipere, suscepi, susceptum, 3, wordt frequent gebruikt in de Gebed over de gaven in de Tijd door het Jaar  alsook in de bijzondere liturgische tijden, zoals Advent, Vasten en Paastijd. De imperativusvorm Suscipe vraagt God de gaven, het offer en de lof van de Kerk te aanvaarden. Dit is de eerste bede.

Sacrificium placationis et laudis, het offer van verzoening en lof – object van het prædicaat suscipe met sacrificium in de accusativusvorm vergezeld van twee genitivusvormen, die het substantivum sacrificium nader specificeren: genitivus explicativus.

De openingszin bevat alliteratie van de s: suscipe..sacrificium en klank-/eindrijm bij placationis en laudis.

Ad 2a-2b

et præsta, en verleen, geef - een tweede prædicaat in de imperativusvorm, gericht tot Domine van r. 1., gevolgd door een finale/doelaanwijzende resp. consecutieve/gevolghebbende bijzin ingeleid door het voegwoord ut die als object van de tweede bede gelezen kan worden.

Ut…offeramus, op-/zodat wij mogen offeren – 1^e persoon pluralis van de coniunctivusvorm præsentis activi van het verbum offerre, obtuli, oblatum 3., met betekenissen 1. brengen of dragen vóór, tegemoet dragen 2. tegemoet gaan, zich vertonen 3. aanbieden, aanbrengen 4. offeren, opofferen. De coniunctivusvorm kan in het licht van de voorafgaande tussenzin ook worden gelezen als een potentialis: slechts door een zo goed mogelijke zuivering kunnen de gaven van hen die offeren aan God worden aangeboden. Vergelijk de vele vindplaatsen in het boek Exodus waar Mozes de Joden oproept zich te reinigen alvorens met hun offers voor Jahweh te treden.

Beneplacitum tibi nostræ mentis […] affectum, een U aangename gesteltenis van ons gemoed – het object van het prædicaat offeramus, waarbij te onderscheiden: de congruerende accusativusvormen beneplacitum affectum vergezeld van de congruerende genitivusvormen nostræ mentis, een genitivus partitivus en tibi als bijwoordelijke bepaling in de dativusvorm (dativus commodi, van voordeel). Offeramus en affectum laten medeklinkerrijm zien.

Ad 3

Huius [sacrificii] operatione mundati, gezuiverd [zijnde] door de werking van dit [offer], tussenzin die informatie geeft over de gesteltenis van degenen die offeren. Mundati,  participium perfecti passivi 1^e pers. pluralis,  congruerend met de in de persoonsvorm offeramus uitgedrukte 'wij'.  Operatione huius [sacrificii] , bijwoordelijke bepaling in de ablativusvorm die hier een oorzaak of middel aanduidt ablativus causæ/instrumentalis) vergezeld van de genitivusvorm huius (genitivus sing. onz. van het aanwijzende voornaamwoord hoc) die verwijst naar het antecedent sacrificium (r. 1). Huius is een bijvoeglijke bepaling. 
De congruerende adiectivum- en substantivumvormen beneplacitum… affectum vormen een hyperbaton (uiteenplaatsing).

De overheersende –u klank in deze oratie is opvallend: suscipe, sacrificium, ut, huius,  mundati, beneplacitum, offeramus, affectum.

Fraai is ook de herhaling van de klank pla- in placationis (r. 1) en beneplacitum (r. 2b).

V o c a b u l a r i u m

Placatio, -onis, vr. , verzoening, bevrediging, zoengeld, losprijs is een substantivumvorm van het verbum placare 1., dat betekent verzoenen, bevredigen, tot bedaren brengen, zich laten verzoenen. Het substantivum betekent ook handeling om God te verzoenen en is aldus synoniem met propitiatio dat ook erbarming en genade als betekenissen heeft. Een voorbeeld van placatio in de Secreta van de Liturgie voor de overledenen in MR 1962: “…maiestatem tuam suppliciter deprecantes: ut per hæc piæ placationis officia, pervenire mereatur ad requiem æternam”, laat hem/haar, terwijl wij uwe majesteit ootmoedig smeken, door deze dienst van vrome verzoening tot de eeuwige rust geraken.

Een enkel woord over het begrip mens, - tis. Dit betekent in de kern ‘geest’.  In bijbelse taal zijn hart en geest vaak onderling uitwisselbare begrippen. Het hart-geest concept kan verwijzen naar de hele persoon (pars pro toto).  In de dictionnaire van A. Blaise & A. Dumas OSB, Le vocabulaire Latin des principaux thèmes litugiques (Brepols, Turnhout, 1966) wordt onder het lemma mens opgemerkt:  “l’âme, l’esprit (opp. au corps)… ziel, geest (als tegengesteld aan lichaam”). Het begrip mens verwijst dus niet alleen naar het denkproces, maar ook naar het hart, de innerlijke gesteltenis, en wordt in de gebeden dikwijls vergezeld van de toevoeging pura of puris mentibus, munda, purificata, digna, secura, sincera, maar ook in een hieraan tegengestelde en versterkende combinatie “Dispersit superbos mente cordis sui”, trotsen van hart slaat Hij uiteen”, Lc 1. 51 (Magnificat).

Het Nederlandse woord ‘mens’ dat geen verband houdt met het Latijnse woord mens, gaat terug op het Indo-Germaanse stamwoord ‘man’.

Operatio, -onis vr. : substantivum bij het verbum operor, operatus sum, deponens, I, : 1. bezig zijn met 2. arbeiden, werken, werkzaam zijn 3. beschouwen. Dit interessante liturgisch begrip kwamen wij eveneens in combinatie van een vorm van het verbum mundare reeds tegen in het Gebed over de gaven van de 5^e zondag van de Veertigdagentijd “ … et famulos tuos …. huius sacrificii tribuas operatione mundari”. Het  betekent in eerste instantie: het werken, werk, verrichting, arbeid, karwei, operatie. In antieke inscripties betekent het ook  “een religieuze verrichting, een godsdienstige plechtigheid, offerdienst. Christelijke auteurs gebruiken het ook in de betekenis van “weldadigheid, caritas”.

In de oraties, zoals ook hier, verwijst “operatio” vooral naar het theologisch concept van het innerlijke bovennatuurlijke effect van de liturgische handeling of  van het eucharistisch Sacrament. In de oratio super munera van de 4^e zondag van Pasen wordt een ander facet belicht: “…ut continua nostræ reparationis operatio perpetuæ nobis fiat causa lætitiæ”, opdat/zodat het voortdurende werk van ons herstel voor ons oorzaak van eeuwige vreugde worde. Hier heeft operatio de betekenis van scheppend werk van God (operatio divina), als sacramentele handeling of sacramenteel effect.

Affectus, -us, m. is afgeleid van het compositum ad- of afficere, -feci, -fectum 3., te vertalen als ‘aandoen’. Om dit begrip goed te begrijpen moeten we ook kijken naar een andere afleiding van afficere, te weten het zelfstandig naamwoord affectio, onis vr.: met betekenissen stemming, gemoedsgesteltenis, genegenheid - dynamisch begrip, mogelijk aan verandering onderhevig - terwijl het begrip ‘habitus’ wijst op een bestendige houding. 

De Romeinse schrijver en taalkundige Aulus Gellius (2^e eeuw) gebruikte het woord affectus als vertaling van het Griekse woord ‘pathos’.

Terugkerend naar het Latijn, schrijven Blaise & Dumas voor affectus: sentiment, gesteltenis, aandoening. In de aanhef van de Preces van de Vespers van maandag in de derde week van het Psalterium wordt het substantivum affectus gebruikt in combinatie met het adiectivum sincerus: “Ideo eum (= Christum] sincero animi affectu exoremus”, laten wij Hem smeken met vertrouwvol hart. De genitivusvorm animi is synoniem voor mentis en verleent een extra nadruk aan het begrip sincero affectu.

Beneplacitum, -i, onz.: genoegen, tevredenheid. Als substantivum samengesteld uit bene en placitum behoort dit woord veeleer tot de liturgische taal als tot het algemeen Christelijke Latijn: “Dirige actus nostros in beneplacito tuo”, richt onze handelingen overeenkomstig Uw welbehagen (Collectegebed zondag onder het octaaf van Kerstmis, MR 1962). B & D zegt dat beneplacitum het welbehagen betekent dat God schept in iets wat Hij doet, wij doen of hoe wij zijn: “secundum beneplacitum voluntatis suæ”, overeenkomstig het welbehagen van Zijn wil, Ef 1, 5. Het bijvoeglijke naamwoord beneplacitus, -a, -um, aangenaam – wordt gebruikt in de oratie van vandaag.

In plaats van de samengestelde adiectivumvorm beneplacitus gebruikt het Sacramentarium van Verona altijd bene placitus.

Voor een goed begrip van de oratie en met name voor de context van het begrip beneplacitus is het goed onderstaande passage uit de Brief van Sint Paulus aan de Efeziërs (1, 3-10) te bestuderen:

Gezegend is God, de Vader van onze Heer Jezus Christus, die ons in de hemelen in Christus

heeft gezegend met elke geestelijke zegen.

In Hem heeft Hij ons uitverkoren vóór de grondlegging der wereld,

om heilig en vlekkeloos te zijn voor zijn aangezicht.

In liefde heeft Hij ons voorbestemd zijn kinderen te worden door Jezus Christus,

naar het welbehagen van zijn wil (secundum beneplacitum voluntatis suæ),

tot lof van de heerlijkheid van zijn genade.

Hiermee heeft Hij ons begiftigd in de Geliefde,

in wie wij de verlossing hebben door zijn bloed, de vergiffenis van de zonden,

dank zij de rijkdom van zijn genade.

Die heeft Hij ons meegedeeld

als een overvloed van wijsheid en inzicht.

Want Hij heeft ons zijn geheim raadsbesluit doen kennen,

de beslissing die Hij in Christus had genomen

ter verwezenlijking van de volheid van de tijden:

het heelal in Christus onder één Hoofd te brengen,

alle wezens in de hemelen en alle wezens op aarde, in Hem.

G e t u i g e n i s  v a n  d e  V a d e r s

H. Augustinus

Wilt Gij God behagen? Dat moet ge leren inzien, wat ge bij u zelf moet doen om God met u te verzoenen. Let goed op dezelfde psalm [50 (51)], want daar leest men: Want hadt Gij een offergave gewild, dan had ik U ze zeker gebracht; in brandoffers hebt Gij geen behagen. Dus zult ge maar zonder offer zijn? Dus niets offeren? Met geen offergave God willen verzoenen? Wat hebt ge daar gezegd? Had Gij een offergave gewild, dan had ik ze U zeker gegeven; in brandoffers hebt Gij geen welbehagen. Lees verder, luister en zeg: Een offer voor God is een vermorzelde geest; een vermorzeld en vernederd hart wordt door God niet versmaad. Door weg te werpen, wat ge wilde brengen, hebt ge het juiste gevonden om te offeren. Immers, bij uw vaderen offerde men offers van vee, en dat werden offergaven genoemd. Als Gij een offergave had gewild, dan had ik ze U zeker gebracht. Dat soort offers vraagt Gij dus niet, en toch vraagt Gij een offer.

In brandoffers hebt Gij geen behagen, zegt de Schrift. Maar als Gij U dan niet verheugt over brandoffers, zult Gij dan zonder offers blijven? Dat zeker niet. Een offer voor God is een vermorzelde geest; een vermorzeld en vernederd hart wordt door God niet versmaad. Hier hebt ge, wat ge kunt offeren. Ge behoeft uw kudde niet nauwkeurig te monsteren, geen schapen klaar te maken en door te dringen tot de uiterste landstreken om er reukwerken weg te halen. Zoek in uw eigen hart wat God aangenaam is. Dat hart moet zich vermorzelen. Wat vreest ge, dat zo’n vermorzeld hart zal omkomen? Hier hebt ge het: God, schep in mij een zuiver hart. Maar om te bewerken, dat uw hart tot een zuiver hart wordt herschapen, moet het onreine erin vermorzeld worden. Laten wij aan onszelf mishagen, wanneer wij zondigen, omdat de zonden aan God mishagen. Maar omdat wij niet zonder zonde zijn, laten wij dan hierin minstens op God gelijken, dat hetgeen Hem mishaagt, ook ons mishaagt. Dan zijt gij tenminste in één opzicht met Gods Wil verenigd, omdat datgene, wat u in u zelf mishaagt, ook Hém mishaagt, die u gemaakt heeft.

S. Augustini Sermo 19, 2-3; CCL 41,252-254

What sacrifice can I offer to God that is worthy of his mercy? Shall I look for a victim from among my herds? No, I will freely offer a sacrifice of praise. Freely: for his sake alone, not for any other reason. If you praise him for anything else you do not praise him freely. Understand what I mean: suppose you praise God so that he may make you rich. If your riches could be acquired any other way, you would not praise him. By all means ask him for what you will profit you for all eternity, but love and praise him for himself alone. “Praise his name for he is good”- not for any other reason. Remember God does not ask of us anything he has not already given us. He does not say: “Look at your fields and herds and see what you can offer me as a holocaust”. A holocaust is an offering wholly consumed by fire, and love itself is a blazing fire. When the soul is on fire with the love of God it draws the whole man to its purpose, leaving no room for lesser loves. If you want to offer him the holocaust of which he has said, “It is ever before my eyes”, be ablaze with divine love, thanking him for forgiving you whatever is evil.

(S. Augustini Enarr. in ps 53,10; in Ps 49,15)

H. Irenæus van Lyon

De offergave van de Kerk, die de Heer in heel de wereld beval op te dragen, wordt door God als een zuiver Offer beschouwd en is Hem aangenaam; niet omdat hij van ons een offer nodig heeft, maar omdat hij, die offert, zelf geëerd wordt in dat, wat hij offert, als zijn gave wordt aanvaard. Want door ons geschenk aan een koning tonen wij hem onze eer en genegenheid; de Heer nu wil, dat wij in alle eenvoud en onschuld Hem ons offer brengen, als Hij zegt: “Als gij uw gave komt brengen naar het altaar, en daar schiet u te binnen, dat uw broeder iets tegen u heeft, laat dan uw gave voor het altaar achter, ga u eerst met uw broeder verzoenen en kom dan terug om uw gave aan te bieden”.

Men moet God dus de eerstelingen van zijn schepping offeren, zoals ook Mozes zegt: “Ge moogt niet met lege handen voor de Heer, uw God, verschijnen”; waar de mens zijn dankbaarheid toont, is dit aan God welgevallig en ontvangt hij die eer, die van God komt.

Wij moeten God ons offer brengen en op elk punt dankbaar bevonden worden jegens God onze Schepper; in onze zuivere bedoeling, in geloof zonder huichelarij, in een vast vertrouwen, in een vurige liefde Hem de eerstelingen van zijn schepping offerend. En dat zuivere offer brengt alleen de Kerk aan de Schepper, als zij Hem met dankzegging uit zijn eigen schepping een offer brengt.

 (Adversus hæreses / Tegen de ketters, Lib 4, 18, 1-2.: SChr. 1000, 596-598)

Origines

Wij, die de Schepper van dit heelal dankzeggen, eten brood, dat onder gebeden en dankzegging is opgedragen, brood, dat door dat gebed wordt tot een zeker heilig Lichaam, dat heiligheid schenkt aan degenen die het in goede gesteltenis nuttigen.

(Contra Celsum, VIII, 33)